“Şivşit”…
“Doğru
bir tanedir”…
Hep
böyle söylenir.
Sözcük
olarak bakıldığında da “doğru” bir tane aslında…
Söylenilende
haklılık varsa, söylenilmek istenen evirip kıvırmadan dümdüz söylenmişse,
içinde farklı anlaşılacak şeylerde yoksa tepki hep aynıdır…
“Doğru
söyledi”…
Peki
ya “doğru değilse”?
İşte
o zaman bir sürü sözcük edilir…
Sanki
“yanlış”ı hoş görmek, yumuşatmak, mazur göstermek, “derecelendirme yapmak”
istercesine bir sürü söz söylenir…
“Yanlış”
denir, “hata” denir, “gaf” denir, “dili sürçtü” denir, “eğri konuştu” denir,
“yamukluk yapıyor” denir, “verev konuştu” denir, “çapraz laf ediyor” denir…
Bu
sözcüklerin her biri aslında başka anlamlar içerse de “doğru” karşıtı olarak
söylenir de söylenir…
“Çapraz”,
Farsça bir sözcük aslında…
“Sağ-sol,
Yalpa, Yalpalama, Diyagonal” anlamındaki “çaprast” sözcüğünden evrilerek dilimize
girmiş. 14.yy.da yazılmış “Kitabü-l İdrak Haşiyesi” adlı sözlükte “çatışma, zıt
yönde olma” anlamında yer almış…
TDK
Sözlüğünde ise “Eğik olarak birbiriyle kesişen, İki taraflı karşılıklı, eğik
bir biçimde, Karşı tarafın yanı, Eğri” gibi anlamlarla açıklanıyor…
Bunun
yanında “Kopça, Düğme, Olta iğnesi, Güreşte bir oyun, Altın veya gümüş
gerdanlık, İnatçı, Ortalığı karıştıran kimse” gibi bir sürü anlamı daha var…
“Verev”
ise Ermeniceden geçmiş dilimize…
“Yamuk,
Diyagonal, Eğimli, Yamaç” anlamındaki “vereb” sözcüğünden evrilmiş…
TDK
Sözlüğünde, “Bir köşeden karşı köşeye doğru kesilmiş, katlanmış ve konulmuş
olan, Köşeden köşeye eğik, Eğri” olarak açıklanıyor…
Bu
anlamlarının yanında “Bayır, Yamaç, Yokuş, Çürük, yıkılmış, çökmüş yapı,
Düşünmeden konuşan” gibi anlamlarla da açıklanıyor.
“Yamuk”
sözcüğüne gelince, bu sözcük öz Türkçe…
“Yanlış,
Hata, Hatalı, Bozuk” demek olan “yanluk/yanuk” sözcüğünden evrilmiş…
1070
tarihli “Divan-i Lugati’t Türk” de “yanluk”, 1500’lü yıllarda “yanuk”,
1876
tarihli “Lugat-ı Osmani”de “yamuk”, 13.yy.tarihli “Dede Korkut Kitabı”nda
“yamrı yumrı” olarak geçiyor…
TDK
Sözlüğünde ise “Bir yana doğru eğik olan, Yalnız iki kenarı paralel olan
dikdörtgen ve Birine karşı yanlış davranma” olarak açıklanıyor…
Peki
bu kadar sözcüğü neden anlattım? Şöyle ki…
Şimdilerde
kullananı kalmasa ve unutulsa da daha önceleri halk arasında kullanılan
“şivşit” sözcüğü, yukarıda anlatılan sözcüklerin hepsini kapsıyor…
Yani…
“Şivşit”
sözcüğü, “verev” demek, “çapraz” demek, “yamuk” demek, “yan” demek…
Genel
geçer anlam olarak, bu sözcüklerin anlamlarını hep taşımış “şivşit”…
Ayrıca
da yörelere göre değişiklik göstererek,
“Aykırı,
iki anlamlı söz, gerçeğe aykırı söz” anlamında da kullanılmış,
“Çözülmesi
kolay düğüm” anlamında da…
“Önce”
anlamında da kullanılmış,
“Arabi
ve Rumi aylar arasındaki gün farkı” anlamında da…
“Şivşit”…
Bence çok güzel bir sözcük…
Keşke hep
kullanılsaymış…
