"Çapkın"...
Günümüz
sözlükleri “çapkın” sözcüğünü cinsiyet ayırmaksızın,
“Geçici
aşklar ve ilişkiler peşinde koşan kimse, hovarda” olarak açıklasa da…
Toplum
bu cinsiyet ayrımını sonuna kadar gözetiyor.
Çünkü
toplum, kadının çapkınına “orospu” derken, erkeğin orospusuna “çapkın” demeyi
doğru buluyor.
Neyse,
bu oldukça “uzun mevzu”…
Biz sözcüğümüze
dönelim…
“Çapkın”
öz Türkçe bir sözcük…
Kökeni
ise “çap” sözcüğü ya da “çapmak” eylemi.
Yani
bildiğimiz “çarpmak” ki “-r” sesi türemesiyle oluşmuş.
“Çarpmak”
eylemi günümüz sözlüklerinde “hızla değmek, vurmak, el çabukluğuyla çalmak,
etkisiyle birdenbire hasta etmek, kurnazlıkla veya zorla ele geçirmek,
varlığına inanılan bir gücün öfkesine uğramak, kalbin hızla atması” gibi
anlamlarla açıklansa da eski Türkçedeki anlamı unutulmuş durumda…
Çünkü
sözcük, eski Türkçede “yüzmek, vurmak ve sıvamak” anlamlarında...
Misal…
“Adam
suda yüzdü” anlamında, “Er suvda çapdı” gibi…
“O
ata çubuk ile vurdu” anlamında “Ol atnı çıbık birle çapdı” gibi…
“Adam
evini sıvadı” anlamında “Er evin çapdı” gibi…
Ama
XIIV.yy.da “çap” kökünden, “gln”, yani “kın” eki kullanılarak “hızlı gitmek,
akın etmek” anlamlarında “çapkın”
sözcüğü türetilmiş…
Hani,
“aşmak”tan “aşkın, “vurmak”tan “vurgun, “kırmak”tan “kırgın”ın türediği gibi…
Bu
sözcük, çeşitli kaynaklarda belirtildiği üzere,
1300’lü yıllarda “akın, talan, çapul” anlamında “çapkun” olarak
kullanılmış.
1500’lü
yıllara gelindiğinde ise sözcük “çapğun” olmuş ve “hızla koşan at” anlamı da
yüklenerek “hızla koşan, dörtnala giden at” anlamında “çapkın at” denmiş.
“O
kadar yürür ki ardından çapkın at yetişemez” sözü gibi…
Çapkınlara
hayranlık duyan, saygı duyan, “gıpta” eden bunca kişi varken,
Birileri
de çıkıp, “ne fark eder ki canım, sonuçta at da koşuyor, çapkın da…” derse,
Eh
ona da söyleyecek bir sözümüz olmaz elbet…
Ancak…
Toplumda
farklı farklı yorumlanan bir başka sözcük daha var ki “çapkın” sözcüğü ile
kökleri aynı, anlamları yakın…
“Çapulcu”…
Bu
sözcükte “çap” kökünden türetilmiş ve önceleri “çapavul” şeklinde kullanılmış…
1500’lü
yıllarda “düşmana karşı hücum eden akıncı” anlamındaki bu sözcük,
Osmanlı
askeri deyimlerinde “düşman toprağına
atla hücum eden, akıncı, yağmager, ılgarcı” anlamlarında geçmektedir.
Ta
ki Türklerin akın dönemleri sona erene kadar…
Sonra
bu sözcük yavaş yavaş “yağmacı, soyguncu, talancıya” dönüşmüş…
Şimdilerde
ise sözcüğün anlamı daha da kötü…
“Düzene
aykırı davranışlarda bulunan, düzen bozan”…
Yani…
Bir
dönem çapulla düzen kurulurken, şimdilerde çapulcuyla düzen bozuluyor…
